Πανεπιστήμιο: προκλήσεις

Κατ’ αρχήν θα πρέπει να τονισθεί ότι, όπως πολλοί, ο γράφων δεν είναι πεπειραμένος πολιτικός αναλυτής ούτε ειδικός στα θέματα της παιδείας. Απλώς είναι ένας ανήσυχος πολίτης που προσπαθεί, λόγω της σημασίας του θέματος,  να παρακολουθήσει εξελίξεις και θέλει να κοινωνήσει τις σκέψεις του σε συμπολίτες. 
Βλέπει λοιπόν ότι παρατηρητές των Ελληνικών πραγμάτων περί την παιδεία μένουν κατάπληκτοι καθώς όλα βαίνουν όπισθεν ολοταχώς, ιδίως στα πανεπιστήμια αυτήν την περίοδο.

Ένας αδύναμος και άχρωμος ακαδημαϊκός υπουργός παιδείας με στήριγμα μια εξ ίσου αναιμική ομάδα βουλευτών κατέδειξε την γύμνια του σχετικού νομοσχεδίου μέσα στον κομματικό του μανδύα, με τον πρωθυπουργό να θέτει την ιδεολογική του υπογραφή σαν επισφράγισμα των προθέσεων του ΣΥΡΙΖΑ και με θλιβερό και ανήθικό συμπαραστάτη το δεκανίκι της παρούσης κυβέρνησης.

Αλλά και η στάση της κύριας αντιπολίτευσης δεν ήταν δα και πολύ καλύτερη. Οι ομιλητές της στο κοινοβούλιο ποτέ δεν έφτασαν στον πυρήνα, την ψυχή του νομοσχεδίου, περιοριζόμενοι σε θέματα μάλλον τεχνικά της δομής του και το κυριότερο, ο αρχηγός τους δεν δίστασε να ανακράξει ότι με την πρώτη ευκαιρία θα το καταργήσει συλλήβδην. 
Η συζήτηση έβριθε ανατριχιαστικά από ιδεολογικές και κομματικές φανφάρες ασάφειας για τους ιθαγενείς που πιθανόν παρακολουθούσαν στα κανάλια.

Ακόμη μια ευκαιρία για έναν κοινοβουλευτικό διάλογο στο κυριότερο εθνικό διακύβευμα χάθηκε. Ξεπρόβαλλε και πάλι το κάτι άλλο που φαίνεται να μας φέρνει πίσω, πολύ πίσω.

Λογικά, γύρο από το θέμα της παιδείας δεν θ άπρεπε να υπάρχει πρόβλημα όσον αφορά καθαρές και διάφανες προτεραιότητες και μια ευέλικτη δομή για να τις επιδιώξει. Ούτε θα τετραγωνίζαμε τον κύκλο. Άλλες χώρες έχουν αντιμετωπίσει επιτυχώς τέτοιες προκλήσεις και θα μπορούσαμε να διδαχτούμε από αυτές.

Στο χώρο υπάρχουν δύο βασικές κατευθύνσεις πάνω στις όποιες  οι νέοι εξελίσσονται. Η πρώτη χτίζει κοινωνικά άτομα και πολίτες και η δεύτερη προικίζει αυτά τα άτομα με σύγχρονες γνώσεις γύρο από την επιστήμη και την  τεχνολογία, εφόδια απαραίτητα για αυτούς, αλλά και για την κοινωνία στο σύνολο της,  για να επιβιώσουν στον παγκόσμιο ανταγωνιστικό στίβο.

Είναι προφανές ότι η μακροχρόνια κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος ξεκινά από μια ιδεολογική στρέβλωση στην πρώτη κατεύθυνση, με συνέπειες στην αδυναμία χάραξης εθνικής πολιτικής και στρατηγικών στόχων και αποτέλεσμα χαμηλή ποιότητα πολιτικής μόρφωσης. Σπάνιες αναλαμπές ελπίδας για πρόοδο, ιδίως τα τελευταία χρόνια, χάθηκαν κάτω από την αβυσσαλέα αντίδραση του κατεστημένου.  Δυστυχώς αυτή η στρέβλωση, δημιουργώντας συνθήκες πελατειακού καθεστώτος,  επιδρά αρνητικά και στην δεύτερη κατεύθυνση με συνέπεια την συνεχή αφαίμαξη του δυναμικού ανάπτυξης των νέων γενεών προς την ξενιτιά.

Διερωτάται κανείς, γιατί στην Ελλάδα δεν υπάρχει μια πραγματικά ισχυρή διακομματική επιτροπή του κοινοβουλίου, αρμόδια για την μόρφωση εθνικής πολιτικής για την εκπαίδευση και ευθύνη στενής παρακολούθησης για την εκτέλεση της από τον εκάστοτε αρμόδιο υπουργό και το σύνολο της κυβερνητικής ομάδας; Γιατί διαιωνίζεται το γαϊτανάκι κάθε νέας κυβέρνησης  περί πρόθεσης εθνικού διαλόγου που καταλήγει σε αποτυχία;

Ένα τέτοιο όργανο, όντας σημείο αναφοράς, θα ήταν ο “αποκλειστικός” δέκτης προτάσεων αλλά και πιέσεων από όλα τα μέλη της κοινωνίας για την μόρφωση μιας τέτοιες εθνικής πολιτικής. Χωρίς να είναι εξαντλητική η λίστα ομάδων συμμετοχής στην διαδικασία θα περιλάμβανε τον πνευματικό κόσμο, την πανεπιστημιακή και διδακτική κοινότητα,  την κυβέρνηση, τον επιχειρηματικό τομέα, τα μέσα ενημέρωσης, τους φοιτητές και βεβαίως τους γονείς.

Έτσι το τμήμα του κρατικού μηχανισμού που αποτελεί το εκπαιδευτικό σύστημα και ιδίως τα πανεπιστήμια, έξω από αυτήν την διαδικασία πολιτικών διαβουλεύσεων, θα μπορούσε να λειτουργήσει απρόσκοπτα και με επαγγελματική συνέπεια για την πραγμάτωση αυτής της εθνικής πολιτικής. 

Η κάθε κυβέρνηση θα είχε εντολή από το κοινοβούλιο, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που απαιτούνται, να προσφέρει μια ασπίδα προστασίας από τις διάφορες ομάδες οι οποίες σήμερα πιέζουν απ’ ευθείας τα πανεπιστήμια, με καταστροφικές συνέπειες.

Βεβαίως οι χώροι των πανεπιστημίων θα συνέχιζαν να λειτουργούν για τους φοιτητές, όπως αναμένεται και ως πεδία ανάπτυξης ιδεών και ανταλλαγής απόψεων που σκοπεύουν στην δομή της πολιτικής διαδικασίας στον  δημόσιο χώρο, αλλά όχι σαν εφαλτήρια πίεσης στο κάθε ένα από τα  εκπαιδευτικά ιδρύματα και τις διαδικασίες λειτουργίας τους που ορίζονται από νομοθετημένα πλαίσια.

Εν κατακλείδι, το εκπαιδευτικό σύστημα έχει άμεση ανάγκη από καθαρές και διάφανες γραμμές δημόσιας διαβούλευσης για την διαμόρφωση εθνικής πολιτικής που να καταλήγει σε μια διακομματική επιτροπή του κοινοβουλίου αλλά  δεν αναμιγνύει τους φορείς του κράτους. Παράλληλα χρειάζεται ισχυρούς και νομικά καλυμμένους κανόνες για την ανεξάρτητη λειτουργία αυτών των φορέων και ιδίως των πανεπιστημίων ώστε να μπορέσουν να προσφέρουν την γνώση στις δύο βασικές κατευθύνσεις λειτουργίας τους. με ασπίδα προστασίας από ομάδες πίεσης.

Είναι ευθύνη του καθ’ ενός μας να απαιτήσουμε  γι’ αυτό.

Η εξεγερση των γερόντων

Τις προάλλες, στα πλαίσια της ετήσιας επίσκεψης μας στην πατρίδα, στενός φίλος με προέτρεψε να τον συνοδεύσω σε μια συνάντηση ηλικιωμένων συμπολιτών σε ένα όμορφο νότιο προάστειο της Αθήνας. Επρόκειτο να παρουσιάσει το βιβλίο ενός άλλου μέλους της ομάδας που πραγματεύεται εκτενώς τα περί τον μύθο του Φαέθωνα. Πίστεψα ότι είχα μια καλή ευκαιρία, σαν νέο-αφιχθείς, να πάρω πραγματικά μηνύματα για τις τελευταίες εξελίξεις στην κοινωνία από καλές και πεπειραμένες πηγές.

Έτσι είχα την τιμή να γνωρίσω, σε μια αίθουσα σχολικής τάξης που παραχωρήθηκε ευγενώς ένα απόγευμα,  άτομα με μοναδικές εμπειρίες όπως γιατρούς, δικηγόρους, οικονομολόγους, μηχανικούς και επίλεκτούς αντιπροσώπους του δημόσιου τομέα, όλοι γύρω στα ογδόντα, ίσως και παραπάνω, αλλά με μια εντυπωσιακή ζωντάνια. Άτομα που σίγουρα προέρχονται από διάφορα πολιτικά και κομματικά ρεύματα.

Η πρώτη, εξαιρετικά ευχάριστη έκπληξη, ήταν η θέρμη με την οποία με δέχτηκαν όλοι σαν προσκεκλημένο. Αυτήν ακολούθησε μια ποιο έντονη, όταν παρακολούθησα την παρουσίαση. Στην πραγματικότητα, με κρυφή προετοιμασία, πέντε μέλη της ομάδας παρουσίασαν τον μύθο παίρνοντας τους ρόλους των ηρώων και μετατρέποντας την παρουσίαση σε θεατρική ζωντανή παράσταση με τους ήρωες ανάμεσα στους θεατές.

Σαν συνέπεια, ακολούθησε ζωηρή συζήτηση της ομάδας, που γρήγορα, από το μύθο και τις έννοιες του, μετανάστευσε στην σημερινή πραγματικότητα. Οι αγωνίες των ανθρώπων αυτής ηλικίας για τα παιδιά και τα εγγόνια τους δεν άργησαν να έρθουν στη επιφάνεια. Ένα συναίσθημα μαρασμού και απελπισίας υπέβοσκε σε κάθε σχόλιο. Όλα τα μέλη που συνομίλησα, χωρίς εξαίρεση, δήλωσαν ότι παρευρίσκονται σε μια τέτοια συνάντηση με τον όρο ότι η ομάδα δεν θα έχει καμία οργανωτική δομή η επιδίωξη εκπροσώπησης. Και μια απέχθεια σε κάθε προσπάθεια που θα αποκτήσει κάποιο πολιτικό η έστω και απλά κοινωνικό πρόσημο.

Παίζοντας το ρόλο του επισκέπτη, όταν μου δόθηκε ο λόγος, ερώτησα αν η ομάδα, σαν σύνολο, είχε αντιληφθεί την αξία της και τις δυνατότητες προσφοράς της στον προβληματισμό της νεολαίας  για το μέλλον. Αν συνειδητοποιεί το δυναμικό που έχει να βοηθήσει τους νέους όχι με συμβουλές, αν και αυτές δεν αποκλείονται, αλλά επικοινωνώντας, σαν απολιτική ομάδα, τις εμπειρίες και το θυμικό από τρεις γενεές ελληνικής κοινωνίας και τις καταβολές τους από άλλες πολύ παλαιότερες.

Η ερώτηση μου πήγασε από την εντύπωση ότι η νεολαία μας φαίνεται να ταξιδεύει χωρίς συναισθηματική πυξίδα τελευταία. Έχει άμεση ανάγκη να συνδεθεί με τις ρίζες της και ομάδες σαν αύτη που είχα την τιμή να παρευρεθώ, σε αντίθεση με μεμονωμένα άτομα, μου φάνηκαν να είναι ίσως οι μόνες που μπορούν να της προσφέρουν την πραγματική έννοια της ιστορικής συνέχειας και τις καταβολές τους, χωρίς τη χρήση παραμορφωτικών ιδεολογικών φακών. Και δεν πρέπει να υποτιμούμε τους νέους. Μπορεί να προσποιούνται ότι δεν ακούν αλλά ξέρουν να ξεδιαλέγουν τα μηνύματα της ιστορίας οποιουδήποτε Φαέθωνα δια μέσου των αιώνων, που τους χρειάζονται’ και απολιτικές ομάδες γερόντων, που έχουν σαν μόνη τους αγωνία το μέλλον τους, είναι πηγές μοναδικής αξιοπιστίας τέτοιων πολύτιμων μηνυμάτων.

Αυτή η συζήτηση των γερόντων για  το βιβλίο γύρω από το μύθο του Φαέθωνα και η αγωνία τους για το σήμερα μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο είναι μήνυμα που μπορεί να δώσει έναυσμα για πολλές και απρόβλεπτες αντιδράσεις στους νέους. Αλλά πρέπει να κοινωνηθεί με μόνο γνώμονα το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου.

Με λίγο μεράκι από την μεριά αγωνιώντων γερόντων χωρίς πολιτικές επιδιώξεις, θα μπορούσαν σχετικά εύκολα, σε τάξεις σχολίων η σε άλλους δημόσιους η μη χώρους, να γίνουν πολλές τέτοιες ομάδες στη χώρα, σαν αυτή που γνώρισα και να μορφώσουν πολλά μηνύματα για την νεολαία, που θα την κάνουν να αισθανθεί ισχυρή, τραβώντας πείρα και σοφία από τις πραγματικές της ρίζες.

Μοιραία παρεξήγηση

Βαθιά πλέον στην οκτάχρονη κρίση, που πολλοί νόμισαν οικονομική, αλλά που εξελίχτηκε σε μια περιπέτεια αποκάλυψης της καταβαραθρωμένης κοινωνικής συνοχής, συχνά διερωτώνται  γιατί τόσες θυσίες των απλών ανθρώπων πάνε χαμένες; Βρίσκουν εύκολά ενόχους παντού, συνήθως εκτός του εαυτού τους, αλλά με το χρόνο η σιγουριά τους για τέτοιες απόψεις μειώνεται. Γίνεται προφανέστερο ότι κάτι δεν πάει καλά στη σχέση του πολίτη με το κοινωνικό σύνολο και το πολιτικό κατεστημένο που υπάρχει για να το οδηγήσει σε ένα ασφαλές και ευτυχισμένο μέλλον.

Όλα ξεκινούν από τα χρόνια που η πλειονότητα των μελών της σημερινής κοινωνίας μορφώθηκαν στα σχολεία μας για να παίξουν το ρόλο τους όπως τον παίζουν σήμερα. Για τρείς γενιές τώρα, είναι σε αυτά τα χρόνια που εμπεδώθηκαν στο πνεύμα των πολιτών οι βαθιές ρίζες μιας μοιραίας παρεξήγησης που μας οδηγεί μαθηματικά προς την εξαφάνιση σαν χώρα.

Την παρεξήγηση αυτή, μερικοί  έχουν την ικανότητα να την βλέπουν και όσοι από αυτούς αγαπούν την πατρίδα υποφέρουν γιατί αδυνατούν να βοηθήσουν, καθώς δεν εισακούγονται. Άλλοι, που αγαπούν τον εαυτόν τους πολύ περισσότερο από την πατρίδα την εκμεταλλεύονται και υπάρχουν πελώρια περιθώρια για κάτι τέτοιο. Αλλά η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών αδυνατούν να την αντιληφθούν και να εκτιμήσουν την καταστροφικό της ρόλο, μια και βρίσκονται κάτω από την ομηρία της, όπως μορφωθήκανε.

Η δημοκρατία, από τα σπάργανα της, μέχρι την εξέλιξη της στις διάφορες μορφές σήμερα, που λειτουργούν πάνω στους βασικούς κανόνες ελευθερίας και υποχρεώσεων του πολίτη για την προστασία της, ευδοκιμεί μόνον υπό συγκεκριμένες συνθήκες.

Προϋποθέτει την αρμονική συνύπαρξη και αγαστή, κάτω από ξεκάθαρους κανόνες,συνεργασία τριών πυλώνων που εμπεριέχει. Του πολίτη, που στηρίζει με τους πόρους του το κοινωνικό σύνολο προσδοκώντας δίκαιους κανόνες συνύπαρξης, για τους οποίους εκλέγει την πολιτική του ηγεσία που τους εισαγάγει. Την κοινωνική δομή του κράτους που με αυτούς τους κανόνες εξασφαλίζει τις συνθήκες σε όλους τους  πολίτες να ζήσουν την ελευθερία τους με ασφάλεια. Και τέλος της ηγεσίας του πολιτικού κατεστημένου, στην οποία ο πολίτης εναποθέτει την ευθύνη της αποτελεσματικής λειτουργίας της κρατικής δομής για να παίξει τον ρόλο της.

Αυτή η συνύπαρξη δημιουργεί κατά συνέπεια ροές επικοινωνίας των τριών πυλώνων και η ποιότητα αυτών των ροών είναι ο καθρέφτης του πολιτεύματος. Ο πολίτης εκλέγει την πολιτική ηγεσία για τον προκαθορισμένο ρόλο της κατεύθυνσης και ελέγχου του κράτους; δεν την εκλέγει για την εξασφάλιση προνομίων σε άτομα η ομάδες κοινών συμφερόντων επί ζημία του κοινωνικού συνόλου. Το κράτος λειτουργεί μόνον πάνω σε διαφανείς και νομοθετημένους κανόνες και όχι κατόπιν αυθαιρέτων παρεμβάσεων της πολιτικής ηγεσίας. Τέλος η πολιτική ηγεσία πράττει σύμφωνα με τις εντολές του πολιτικού σώματος και όχι προς επιλεκτική εξυπηρέτηση πολιτικών πιέσεων ομάδων η ατόμων που χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα.

Θα πει κανείς, αυτά είναι θεωρίες που δεν εφαρμόζονται απόλυτα πουθενά και κανείς νομίζω δεν θα διαφωνήσει με αυτήν την διαπίστωση. Αλλά, όπως όλα τα πράγματα στην φύση είναι σχετικά. Όσο ποιο κοντά είναι κανείς στο θεωρητικό μοντέλο τόσο πιο φανερά τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας. Είναι άλλωστε τόσο πολλές χώρες στην Ευρώπη που μας το δείχνουν ξεκάθαρα.

Στην σημερινή Ελληνική πραγματικότητα, με την κοινωνία σε βαθιά αποσύνθεση, είμαστε στον αντίποδα. Η μοιραία παρεξήγηση, που οδηγεί την χώρα στον αφανισμό, αφορά ακριβώς στην ολοσχερή παραμόρφωση αυτής της αρμονικής συνεργασίας των τριών πυλώνων με την βούληση  και επί τελική ζημία ενός πολιτικά φτωχά μορφωμένου πολίτη. Κάτω από παράλογες και ουτοπιστικές ιδεολογικές και συχνά στυγνά συμφεροντολογικές επιρροές, το κοινωνικό άτομο έχει μορφωθεί για τρείς τουλάχιστον γενιές να εκλέγει τους πολιτικούς του ηγέτες απαιτώντας άμεσα προσωπικά οφέλη συχνά σε βάρος του κοινωνικού συνόλου και είναι ανήμπορο να λειτουργήσει αλλιώς. Αυτή η στάση έχει δημιουργήσει το υπάρχον κράτος και την πολιτική ελίτ, που για να αναδειχτεί, το έκανε πελατειακό και τελικά διαφεντεύει τις τύχες του πολίτη χωρίς ελπίδα.

Η μόνη αχτίδα σωτηρίας είναι η α κομματική ΄πολιτική μόρφωση της νεολαίας μας επειγόντως και η επιμόρφωση των ώριμων πολιτών για να δουν από μόνοι τους την διασάλευση της αρμονικής συμβίωσης των τριών πυλώνων και τον πρωτεύοντα ρόλο τους. Μια κολοσσιαία προσπάθεια επιμόρφωσης, για ικανότητες ώριμης πολιτικής σκέψης που μόνον ο πραγματικός πνευματικός κόσμος της χώρας, σύσσωμος. μπορεί να αναλάβει.

Μια προσπάθεια να πείσει το άτομο, ότι η αρμονική συμβίωση των τριών πυλώνων με τους προκαθορισμένους από την δημοκρατική διαδικασία  ρόλους είναι πολύ καλύτερος τρόπος να προστατευθεί κάτω από την αιγίδα ενός υγειούς κοινωνικού συνόλου. Κατά συνέπεια, να αντιληφθεί τον πρωταρχικό του ρόλο για μια τόσο θεμελιώδη αλλαγή και  να αναθεωρήσει τις προτεραιότητες και τα κριτήρια στην δημοκρατική διαδικασία που πρέπει να συμμετάσχει ανελλιπώς.